Nếu như Xuân Diệu từng làm mưa làm gió khiến người đọc nhớ mãi khi đặt tất cả dấu ấn tình yêu mãnh liệt của mình với "Biển" thì Xuân Quỳnh - một nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ đã thể hiện tinh tế những tình cảm của người con gái đáng yêu qua hình ảnh "sóng". Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một người phụ nữ giàu tình cảm yêu thương vừa hồn nhiên tươi tắn, vừa chân thành đằm thắm...
1. MỞ BÀI
Từ trước đến nay tình yêu luôn là thứ không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi con người Xuân Diệu đã từng trăn trở:
Làm sao sống được mà không yêu
không
nhớ không thương một kẻ nào
- Bài thơ tuổi nhỏ -
Đó cũng là lý do tình
yêu được đưa rất nhiều vào trong thơ ca và nghệ thuật trở thành nguồn
thi cảm bất tận cho nhiều thi nhân trong đó phải kể đến hai cây bút thơ
tình suất sắc của nền văn học Việt Nam, đó là Xuân Diệu và Xuân Quỳnh. Nếu
như Xuân Diệu từng làm mưa làm gió khiến người đọc nhớ mãi khi đặt tất
cả dấu ấn tình yêu mãnh liệt của mình với "Biển" thì Xuân Quỳnh - một nhà
thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ đã thể hiện tinh tế những
tình cảm của người con gái đáng yêu qua hình ảnh "sóng". Thơ Xuân Quỳnh là
tiếng lòng của một người phụ nữ giàu tình cảm yêu thương vừa hồn nhiên
tươi tắn, vừa chân thành đằm thắm. Một trong số những tác phẩm suất sắc
nhất của Xuân Quỳnh phải kể đến tập "Hoa dọc chiến hào" với linh hồn là
bài thơ "Sóng" được viết nhân một chuyến đi thực tế ở biển Diêm Điền năm
1967.
- THÂN BÀI
a. Giới thiệu tác giả tác phẩm.
b. Phân tích.
Ý
1 : Hình tượng "sóng" trước tiên hiện ra với những cung bậc trạng thái
đối cực nhưng lại thống nhất, tương đồng với tâm trạng của người con gái
khi yêu.
Xuân Quỳnh viết về tình yêu bằng tất cả niềm xúc động đến đắm say của một tâm hồn phụ nữ đa cảm.
- Thủ pháp đối lập tương phản kết hợp với các cặp từ trái nghĩa dữ dội - dịu êm, ồn ào - lặng lẽ ddây là những trạng thái trái ngược biểu hiện thường thấy của những con
sóng ngoài biển khơi : lúc biển động phong ba, sóng dữ dội ồn ào; khi trời
yên biển lặng, sóng dịu êm, lặng lẽ gợi liên tưởng đến những cảm xúc
phức tạp, phong phú của người con gái đang yêu : lúc giận dữ hờn ghen khi
dịu hiền sâu lắng.
- các
cặp từ ấy được nối kết bởi liên từ "và" thể hiện sự đối nghịch mà thống
nhất của những cảm xúc song hành đi liền nhau. Xong tất cả đều thống
nhất ở cái biểu hiện của một trái tim yêu thương chân thành, mãnh liệt.
Ý
2 : Hình tượng sóng - Ẩn dụ biểu hiện cho khát vọng về tình yêu đầy
mãnh liệt sôi nổi mà vô cùng nồng nàn táo bạo và khát khao tự nhận thức
của người con gái.
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể.
- Sông trong tương quan với biển cả là không gian nhỏ bé, chật hẹp . Nó tượng trưng cho một tình yêu tầm thường, tù túng. Hành trình của những con sóng vươn mình ra biển lớn - không gian bao la
vô tận hay cũng chính là khát khao của người phụ nữ hướng đến một tình
yêu tuyệt đích, vô biên, ẩn chứa ở đây một quan điểm tiến bộ sâu sắc về
tình yêu của nhà thơ Xuân Quỳnh. Người con gái quyết không chấp nhận
không gian tù túng hay cũng chính là một tình yêu vị kỉ, thiếu sự bao
dung
- Cũng
từ "tìm ra tận bể" đã thể hiện được khát vọng cháy bỏng quyết tâm sắt đá,
một sự ráo riết đến tận cùng của người phụ nữ trong hành trình kiếm tìm
hạnh phúc và nhu cầu nhận thức về mình. Người phụ nữ không còn cam chịu
mà đã chủ động tạo bạo, bứt hẳn ra khỏi những quan niệm phong kiến đã
hàng trăm năm nay bó buộc người con gái. Thúy Kiều khi xưa dám giãi bày
tình cảm của mình đối với Kim Trọng khi "xăm xăm băng lối vườn khuya một
mình" cho thấy quan niệm của cụ Nguyễn du về tình yêu nam nữ lúc bấy giờ đã
được coi là vô cùng tiến bộ, dân chủ, sánh ngang với những mối tình hiện
đại.
Ý
3: Xuân Quỳnh dùng quy luật tự nhiên của những con sóng để nói về quy
luật của lòng người đó là khát vọng tình yêu là mãi mãi ,vĩnh hằng cùng
con người.
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ.
- Trạng
từ chỉ thời gian "ngày xưa" - "ngày sau" nối quá khứ và tương lai
vừa gợi liên tưởng đến hình ảnh con sóng muôn đời mải miết tìm về với
bờ cát, vỗ rì rào, nồng nàn giữa lòng đại dương vừa gợi nhắc vì trái tim
của con người trẻ tuổi nhiệt thành, sôi nổi da diết luôn mang khát vọng
tình yêu trường tồn cùng năm tháng.
- kết hợp với phó từ "vẫn" gợi sự tiếp nối bất biến của những con sóng tình yêu vượt lên mọi thử thách thời gian không gian
-> Xuân
Quỳnh là thế, luôn luôn yêu hết mình trong cái khát vọng về một hạnh
phúc bình dị, đời thường như lời của chị trong bài thơ Tự Hát :
Em trở về đúng nghĩa trái tim em
Của máu thịt đời thường ai chẳng có
Vẫn thường gặp khi đời không còn nữa
Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi.
- Từ
láy "bồi hồi" được đào lên đầu câu kết hợp với từ "ngực trẻ" gợi người đọc
liên tưởng đến những con người đang yêu, bất cứ ai mà trong trái tim
đang rung lên nhịp đập thổn thức của tình yêu thì đó đều là những "người
trẻ", khát vọng được yêu, được thấu hiểu có lẽ là không của riêng ai mà
là của tất cả chúng ta.
- Cũng
như sóng khát vọng tình yêu mãi mãi là một khao khát cháy bỏng, bồi hồi
trong trái tim con người, sóng vĩnh hằng giữa vũ trụ, giữa vô thủy vô
chung của thời gian và khát vọng tình yêu là giá trị bất diệt trong trái
tim con người . Từ những chiêm nghiệm của bản thân, Xuân Quỳnh đã khẳng định một chân lý : khát vọng tình
yêu là vĩnh viễn.
- Giọng
thơ chân thành tha thiết thể hiện một tình yêu đam mê và mãnh liệt gợi cho ta đến những câu thơ của ông hoàng thơ tình Xuân Diệu :
Anh xin làm sóng biếc
Hôn bãi cát vàng em
Hôn khẽ thật êm
Hôn êm đềm mãi mãi
Đã hôn rồi hôn lại
Cho đến mãi muôn đời
Để tan cả đất trời
Anh mới thôi dào dạt.
Ý
3: hình tượng sóng với nguồn gốc bí ẩn như tình yêu khơi gợi sự khao
khát khám phá của người con gái. dẫu nguồn gốc của cả sóng và tình yêu
điều khó cắt nghĩa lý giải ( khổ 3,4)
- Người con gái Xuân Quỳnh đứng trước muôn trùng biển lớn, mang trong mình câu hỏi đau đáu về nguồn gốc của sóng :
Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?
- Giọng
thơ chuyển sang giọng điệu suy tư, sâu lắng kết hợp với điệp ngữ "em
nghĩ về " thể hiện những băn khoăn suy tư, trăn trở về câu hỏi cội nguồn
của sóng cũng như cội nguồn của tình yêu đồng thời cũng chính là nhu cầu
tự nhận thức của trái tim người con gái đang yêu.
- Em
tự trách mình ra khỏi xót xa mình vào lòng xong để nhận thức rõ hơn về
sự huyền diệu của tình yêu thật khó có thể tách bạch được đâu là nhìn
chảy mạnh mẽ của sóng đâu là nhịp đập rạo rực của trái tim khao khát yêu
đương bơi còn lễ xong là tình yêu và tình yêu đã hòa vào xong tự lúc
nào.
- Dẫn
chứng : khao khats lý giải cuội nguồn của tình yêu không phải là nhu cầu
riêng ai nhà thơ Hàn mặc tử cũng thế : Xin hãy làm thinh
chớ nói nhiều Để ngay dưới đáy nước hồ reo Để nghe tơ liễu run trong gió Và để nghe trời giải nghĩa yêu.
- Những
câu hỏi cứ liên tiếp dồn dập trong tâm trí người con gái ấy. Dường như
chính nhà thơ cũng bất lực trong cuộc hành trình kiếm tìm câu trả lời cuối cùng :
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu
...
Từ nơi nào sóng lên
- tình
yêu là một trạng thái tâm lý khác thường đầy bí ẩn và huyền diệu. Nó có
những lý lẽ riêng của con tim mà lý trí thông thường đôi khi cũng không
thể hiểu được. Tình yêu cũng như gió trời, sóng biển, cũng tự nhiên hồn
nhiên, bất ngờ và khó hiểu như thiên nhiên.
- Bởi thế Xuân Quỳnh chỉ còn biết đưa ra lời tự thú chân thành về tình yêu
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau
- Câu thơ như một cái lắc đầu nhẹ đầy duyên dáng đáng yêu của người con gái trước sự bí ẩn kỳ diệu của tình yêu.
Ý 4 : hình tượng sống được Xuân Quỳnh khéo léo Sử dụng để bày tỏ nỗi nhớ mãnh liệt của Người con gái .
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
- nỗi nhớ là trạng thái đặc trưng của tình yêu đôi lứa nó là biểu hiện đầy đủ và sâu sắc nhất của tình yêu : Sương lương theo trăng chừng lưng trời Tương tư nâng lòng lên chơi vơi - Xuân Diệu -
- Nỗi nhớ bao trùm cả mọi miền không gian, từ "dưới lòng sâu" đến "trên mặt nước", nỗi nhớ bao phủ, lan tỏa trong không gian rộng lớn, xâm chiếm cả dòng
chảy thời gian bất tận , nó trải dài từ "ngày" sang "đêm", từ đại dương mênh
mông rộng lớn đến chốn thăm thẳm nhất của trái tim con người . Điệp từ "sóng" được
sử dụng xuyên suốt ba câu thơ gợi ấn tượng về những đợt sóng cuồn cuộn
dạt dào , gối lên nhau hối hả vươn tới bờ như nỗi nhớ cồn cào mãnh liệt, dâng trào, không nguôi, không dứt của người con gái hướng đến chàng trai của mình.
- Với biện pháp nhân hóa "ôi con sóng nhớ bờ" , Xuân Quỳnh như thổi hồn cho
những con sóng , gửi gắm nỗi nhớ của mình vào sóng hay cũng chính là lòng
em luôn tha thiết nhớ đến anh.
- Phải chăng những rung cảm của một trái tim yêu đã khiến lời thơ phải dài thêm ra để diễn tả cho thỏa cái ngút ngàn của nỗi nhớ :
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức
Nếu
như ở ba câu đầu người con gái vẫn còn tế nhị, gửi gắm nỗi nhớ của mình
qua những con sóng thì đến đây nỗi nhớ đã được giaix bày một cách chân
thành, trực tiếp, đầy ám ảnh
- Mỗi
con người đều sống với hai trạng thái mơ và thức nhưng chính cái nỗi
nhớ cồn cào da diết của người con gái đang yêu đã xóa nhòa khoảng cách
ấy . Nỗi nhớ chấp cánh cho tâm hồn vượt qua mọi trạng thái, xâm chiếm
hoàn toàn khối óc và trái tim . Nó đi từ miền ý thức đến miền vô thức
. Nỗi nhớ đã trở thành nhịp sống tình yêu trọn vẹn trong tâm hồn người
phụ nữ
- Có
thể thấy nhân vật trữ tình của bài thơ vừa xoa mình vào xong vừa tự
tách ra để cảm nhận cho thỏa hết những cung bậc tình cảm cảm xúc của
tình yêu . Thơ Xuân Quỳnh có lẽ luôn mang một nỗi nhớ cồn cào khắc khoải
như vậy:
Những ngày không gặp nhau
Biển bạc đầu thương nhớ
Những ngày không gặp nhau
Lòng thuyền đau rạn vỡ
- Chính
nỗi nhớ đau đáu, khắc khoải ấy là minh chứng cho một trái tim yêu luôn
thuỷ chung, son sắt - biểu tượng cho vẻ đẹp nữ tính truyền thống muôn đời
của người phụ nữ Việt Nam:
Dẫu xuôi về phương Bắc
Dẫu ngược về phương Nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh một phương
- Nhà
thơ sử dụng biện pháp đối lập tương phản kết hợp với các cặp từ trái nghĩa "xuôi" - "ngược", các từ chỉ phương hướng đối nghịch Bắc - Nam nhằm làm nổi bật khoảng
cách địa lí giữa hai con người . Từ đó khẳng định tình yêu có thể vượt
lên mọi cách trở. Đặt trong hoàn cảnh ra đời bài thơ khi khắp nơi trên
đất nước này đang diễn ra những cuộc chia ly màu đỏ, những sân trường. góc
phố có bao nhiêu chàng trai cô gái ở tuổi hai mươi phải nói lời biệt ly
để vào nơi tuyến lửa thì tình yêu lúc bây giờ phải trải qua sự thử
thách ghê gớm hơn bao giờ hết Nhưng với tình yêu luôn nồng cháy trong
trái tim mình người con gái đã mạnh mẽ khẳng định:
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương
- Tác
giả sử dụng dấu gạch ngang giữa dòng để tạo sự nhấn mạnh một tình yêu
thủy chung dù đi đâu về đâu trái tim em vẫn luôn hướng về anh. Xuân
Quỳnh đã khéo léo khẳng định sự bất biến giữa muôn cái vạn biến...
- Tuy
nhiên những từ "xuôi" - "ngược" đâu đó ẩn sâu bên trong vẫn gợi cho người
đọc những dự cảm về con đường còn nhiều trắc trở của tình yêu dự cảm
của một trái tim người phụ nữ đa đoan, đa cảm lo âu khắc khoải vì hạnh
phúc đời thường.
Ý 4: hình tượng sóng vừa là biểu hiện của những trăn trở và dự cảm lo âu vừa thể hiện niềm tin vào tình yêu và cuộc đời.
Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở
+ Những trăn trở và dự cảm lo âu
- Hình ảnh
ẩn dụ những con sóng luôn khao khát tìm về với bờ cát trắng dẫu cho
muôn vàn cách trở, gian nan, thử thách đã gợi lên cho người đọc suy ngẫm về hành trình đến với tình yêu, hạnh phúc là không hề dễ dàng:
Có bao giờ sông chạy thẳng đâu e
Sông lượn khúc lượn dòng rồi đến biển ( Vũ Quần Phương)
Sóng
vượt qua mọi trở ngại để đến với bờ như em bước qua mọi khó khăn thử
thách để cập đến hạnh phúc . Bắt đầu từ một quy luật của tự nhiên để nói
đến một quy luật của tình yêu : tình yêu dẫu gắn liền với biết bao phong
ba bão táp nhưng đích đến nơi phía cuối chân trời vẫn luôn là hai chữ
hạnh phúc. Những lo lắng rất nữ tính ấy tin khắc khoải thật nhiều trong Thơ Xa:
Em lo âu trước xe tắp đường tình Trái tim đập những điều không thể nói
Em đâu dám nghĩ là vĩnh viễn
Hôm nay yêu mai có thể ra rồi
- Ta
còn thấy nổi bật lên là sự nhạy cảm trước sự chảy trôi của thời gian
của người con gái , đó là những dự cảm về sự ngắn ngủi, nhỏ bé của đời
người trong tương quan với sự rộng lớn, vô hạn của vũ trụ. Tuy lúc này
với Xuân Quỳnh thời gian ,tuổi trẻ còn ở cả phía trước nhưng bà đã có
những suy tư hết sức đáng suy nghẫm :
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa
- Ta thấy ẩn hiện đằng sau những câu thơ về sự vĩnh hằng, vĩnh cửu của
thiên nhiên người đọc vẫn nhận ra những trăn trở của nhà thơ về sự mong
manh, sương khói của tình yêu giữa không gian thời gian vô tận, bất
biến. Quy luật nghiệt ngã ấy của cuộc đời con người đã hơn một lần được
cảm nhận:
Lòng tôi rộng nhưng lượng trời cứ chật
Không cho dài thời trẻ của nhân gian
...
Còn trời đất nhưng chẳng còn tôi mãi
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời
( Vội vàng - Xuân Diệu )
+ niềm tin mãnh liệt
- Vẫn
là hình ảnh ẩn dụ sóng dù phải vượt qua bao cách trở nhưng là quy luật, sóng sẽ luôn cập bờ, từ đó ta thấy ánh lên niềm tin của người con gái về
một hạnh phúc không xa mặc cho muôn vàn trắc trở gian nan giữa dòng đời
tấp nập và thế gian vội vã. Nhà thơ khẳng định mọi thử thách sẽ được
vượt qua, khoảng cách không gian sẽ được xóa bỏ nhờ vào sức mạnh đầy huyền diệu của tình yêu
- Mặc
dầu ám ảnh hai khổ thơ là những dự cảm về tình yêu giữa cái vô cùng vô
tận của thiên nhiên , đất trời nhưng ta lại không thấy một chút tiêu cực
hay bi lụy nào mà hơn thế dường như chính điều đó đã trở thành khởi nguồn cho
những khát vọng trong tâm hồn Xuân Quỳnh , khát vọng tình yêu mãnh liệt
nhưng lại được biểu thị một cách vô cùng giản dị .chị đã chọn cho mình
một lối ứng xử thật đẹp ,không những không chán nản ,tuyệt vọng mà trái
lại cái khát khao yêu và được yêu lại càng cháy bỏng mãnh liệt hơn bao
giờ hết.
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sông nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ
Ý 5: hình ảnh sóng được hoá thân biểu hiện cho một khát vọng hiến dâng đầy lớn lao , bất diệt của người con gái.
- Nhà
thơ khao khát được tan thành trăm con sóng nhỏ để hòa tan vào giữa biển
lớn tình yêu . Đó là khát vọng tận hiến, sống hết mình, sống tận độ . Đó
là khát vọng được bắt đầu từ thái độ sống thái độ yêu gắn với sự dâng
hiến - vẻ đẹp thánh thiện của người phụ nữ trong tình yêu:
Chỉ riêng điều được sống cùng nhau
Niềm sung sướng với em là lớn nhất Trái tim nhỏ nằm trong lồng ngực Giây phút nào tim chẳng đập vì anh
( Tự hát - Xuân Quỳnh )
- Người
đọc còn thấy rõ cái khát vọng được trường tồn cùng tình yêu bất diệt ,
được vĩnh cửu hóa tình yêu. Từ "tan" kết hợp với câu hỏi tu từ "làm sao
được tan ra" đã thể hiện rõ cái khát vọng ấy.
3.KB
Hình
tượng sóng đã được Xuân Quỳnh vẫn dụng triệt để để truyền tải đến người
đọc những thông điệp vô cùng ý nghĩa trong tình yêu. Sóng là ẩn dụ cho
những khát vọng , những cung bậc cảm xúc , những triết lý về tình yêu và
cuộc đời. Sóng là em , tâm hồn em hoà quyện cùng sóng tạo nên Nhịp đập
đầy thôn thức ,xao xuyến của trái tim đại dương hay cũng chính là trái
tim em. Xuân Quỳnh vẫn đang mải miết đi tìm lời giải cho ẩn số tình yêu
trong cuộc hành trình tìm kiếm không mệt mỏi. Sống là được yêu , là để
yêu và yêu là sống hết mình với cuộc đời vốn tràn đầy yêu thương này.